Archive for December 2010

Ποιος ανακάλυψε την κονσέρβα;

Την ιδέα της συντήρησης τροφίμων σε γυάλα ή κονσέρβα τη συνέλαβε ουσιαστικά ο Ναπολέων. Το 1800, ανακοίνωσε ότι θα έδινε αμοιβή σε όποιον επινοούσε μια μέθοδο με την οποία θα μπορούσαν να συντηρούνται μεγάλες ποσότητες τροφίμων για τις ανάγκες του στρατού. Ο ζαχαροπλάστης Nicolas François Appert πειραματίστηκε για αρκετά χρόνια, και το 1809 κέρδισε το βραβείο. Γέμισε γυάλινα δοχεία με κρέας, αυγά, λαχανικά, γάλα και μαγειρεμένα φαγητά, και τα σφράγισε με φελλούς. Περιτύλιξε τα δοχεία με ύφασμα και τα έβρασε. Ο Appert κατοχύρωσε την ευρεσιτεχνία του· το μειονέκτημα, όμως, ήταν ότι τα δοχεία ήταν βαριά και δε μεταφέρονταν εύκολα στο μέτωπο.

Ο Βρετανός Peter Durand σκέφτηκε τον επόμενο χρόνο να χρησιμοποιήσει δοχεία από κασσίτερο, που δεν έσπαγαν εύκολα. Η ιδέα διαδόθηκε γρήγορα. Αργότερα, ο κασσίτερος αντικαταστάθηκε από ατσάλι και λευκοσίδηρο.

Υπάρχουν φακοί επαφής για νυχτερινή όραση;

Κάποιες εταιρείες υποστηρίζουν ότι έχουν κατασκευάσει ειδικούς φακούς επαφής που επιτρέπουν σε αυτόν που τους φορά να βλέπει με ευκρίνεια ακόμη και τη νύχτα.

Ωστόσο, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αποδείξεις γι’ αυτό· προς το παρόν, έχουμε μάλλον να κάνουμε με ευγενείς προθέσεις. Το πρόβλημα εδράζεται στο γεγονός ότι η ποσότητα του φωτός τη νύχτα είναι ελάχιστη, και οι φακοί επαφής δεν μπορούν να υποδεχθούν την τεχνολογία ενίσχυσής του που εφαρμόζεται στα κιάλια νυκτός και τις κάμερες νυχτερινής λήψης. Η τεχνολογία αυτή αξιοποιεί το λιγοστό φως που υπάρχει τη νύχτα.

Το φως αποτελείται από φωτόνια, τα οποία μια φωτοκάθοδος μετατρέπει σε ηλεκτρόνια. Χάρη σε μια διαφορά ηλεκτρικής τάσης, τα ηλεκτρόνια περνούν μέσα από ένα λεπτό δίσκο κατασκευασμένο από υλικό που έχει την ιδιότητα να απελευθερώνει χιλιάδες ηλεκτρόνια, όταν ένα ηλεκτρόνιο προσπίπτει πάνω του. Όταν εν συνεχεία αυτός ο χείμαρρος ηλεκτρονίων προσπίπτει σε μια ειδική οθόνη, αυτή εκπέμπει ένα κύμα φωτονίων, τα οποία και παράγουν την ορατή εικόνα. Αυτή η εικόνα, μάλιστα, είναι ελαφρώς πρασινωπή.

Με δυο λόγια, θα λέγαμε ότι τα κιάλια νυκτός ενδυναμώνουν το φως που ήδη υπάρχει. Οι πολλές διαδοχικές φάσεις αυτής της διαδικασίας απαιτούν ορισμένη ενέργεια, κι επομένως υπάρχει ένα όριο στο πόσο μικρό μέγεθος μπορεί να έχει ο σχετικός εξοπλισμός. Είναι μάλλον απίθανο να περιοριστεί στο μέγεθος ενός φακού επαφής.

Ποιο ζώο είναι ο μεγαλύτερος χασομέρης;

Ποιο ζώο έχει τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο μετά το φαγητό και τον ύπνο του;

Μια και τα ζώα εκ των πραγμάτων ξοδεύουν ένα μεγάλο μέρος του χρόνου τους σε αναζήτηση τροφής, το ζώο με τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο θα πρέπει να αναζητηθεί ανάμεσα σε εκείνα που χορταίνουν την πείνα τους ευκολότερα. Καταρχήν, αποκλείονται όλα τα φυτοφάγα ζώα, καθώς η τροφή τους είναι σημαντικά πιο φτωχή σε ενέργεια και πρωτεΐνες απ’ ό,τι το κρέας, κι έτσι ένα τέτοιο ζώο για να χορτάσει θέλει μεγάλες ποσότητες τροφής και αφιερώνει πολύ χρόνο στην επεξεργασία της.

Μεταξύ των σαρκοφάγων τώρα, πρέπει να αποκλείσουμε τα μικρότερα ζώα, αφού έχουν συγκριτικά μεγαλύτερες ενεργειακές ανάγκες από τα μεγαλόσωμα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η επιφάνειά τους είναι μεγαλύτερη σε σχέση με τον όγκο τους απ’ ό,τι είναι στα μεγαλόσωμα ζώα. Ένα μικρόσωμο ζώο υφίσταται, επομένως, μεγαλύτερη απώλεια θερμότητας, που πρέπει να εξισορροπηθεί με πιο έντονο μεταβολισμό.

Τα μεγάλα αιλουροειδή, λοιπόν, όπως οι τίγρεις και τα λιοντάρια, απολαμβάνουν μια ζωή με λιγότερο στρες. Μετά την καταβρόχθιση της λείας τους, μπορούν να περάσουν αρκετές μέρες –ή και βδομάδες– χωρίς να σκέφτονται το φαγητό. Αυτό όμως δεν είναι τίποτα μπροστά στις δυνατότητες των μεγάλων σαρκοφάγων ερπετών. Καθώς είναι ζώα εξώθερμα, που σημαίνει ότι δε χρειάζεται να καταναλώνουν πολλή ενέργεια για να διατηρούν σταθερή τη θερμοκρασία του σώματός τους, έχουν ανάγκη λιγότερης τροφής απ’ ό,τι τα θηλαστικά.

Ο κροκόδειλος, για παράδειγμα, μπορεί να τα βγάλει πέρα χωρίς φαγητό για μήνες ολόκληρους, και αυτό τον καθιστά από τους επικρατέστερους υποψηφίους για το ζώο με τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο.

Πότε άρχισε ο άνθρωπος να χρησιμοποιεί αρώματα;

Πρόσφατα ανακαλύφθηκε στην περιοχή Πύργος της Κύπρου ένα αρωματοποιείο 4.000 ετών. Στο χώρο βρέθηκαν αποστακτήρες, λεκάνες ανάμειξης και αλαβάστρινα φιαλίδια αρωμάτων. Από τα υπολείμματα στα φιαλίδια αποκαλύφθηκε ότι οι εύποροι Κύπριοι εκείνης της εποχής χρησιμοποιούσαν αρώματα από λεβάντα, λαουροκέρασο, δεντρολίβανο, πεύκο και κορίανδρο. Πρόκειται για τα παλιότερα γνωστά ευρήματα αρωμάτων με βάση το αλκοόλ.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι εκτιμούσαν κι αυτοί τα αρώματα. Προϊόντα της αιγυπτιακής αρωματοποιίας πωλούνταν σε πολλά μέρη της Μεσογείου. Σε αντίθεση με τα κυπριακά αρώματα, αυτά των Αιγυπτίων είχαν τη μορφή ελαίων και αλοιφών. Έχουν βρεθεί αιγυπτιακά φιαλίδια με ίχνη αρώματος ηλικίας έως και 4.500 ετών, δηλαδή, το ίδιο παλιά ή και παλιότερα από το κυπριακό αρωματοποιείο. Οι Αιγύπτιοι αρωματίζονταν, μεταξύ άλλων, με ροδέλαιο, κρίνο, ίριδα, κανέλα, πορτοκάλι, μύρο, μοσχολέμονο, σανταλόξυλο και ρητίνη. Τα καλά αρωματικά έλαια παρασκευάζονταν από αμύγδαλο ή από διάφορα φυτά, υπήρχαν όμως και ορισμένα που προέρχονταν από ζώα, όπως αγελάδες, χοίρους και χήνες. Οι αιγυπτιακές μούμιες αλείφονταν επίσης με αρωματικά έλαια.

Γιατί τα σκυλιά γέρνουν το κεφάλι στο πλάι;

Τα σκυλιά συνηθίζουν να γέρνουν το κεφάλι τους στο πλάι όταν η προσοχή τους είναι τεταμένη. Γιατί;

Οι σκύλοι προέρχονται από τους λύκους, οι οποίοι συγκαταλέγονται στα πιο κοινωνικά θηλαστικά του κόσμου. Για να λειτουργήσει αρμονικά μια αγέλη λύκων, τα ζώα αυτά έχουν επινοήσει ένα πλούσιο ρεπερτόριο σινιάλων επικοινωνίας, ώστε το ένα να μπορεί να «διαβάσει» τις διαθέσεις του άλλου. Το πώς λοιπόν ένας λύκος κουνάει την ουρά του, το κεφάλι, τα αυτιά ή τα χείλια του έχει μεγάλη σημασία.

Οι σκύλοι έχουν κληρονομήσει πολλά από τα σινιάλα των λύκων. Όταν ένας σκύλος γέρνει το κεφάλι του, συνήθως έχει εντοπίσει κάτι ενδιαφέρον. Σε μια αγέλη αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί τα ζώα μπορούν να καταλάβουν ότι ένα από τα μέλη της αγέλης έχει παρατηρήσει κάτι, για παράδειγμα κάποιον κίνδυνο. Στους σκύλους, ωστόσο, το γερμένο κεφάλι μπορεί να δηλώνει και διάθεση για παιχνίδι, όπως όταν κουνάνε την ουρά τους. Ο σκύλος μπορεί, επίσης, να γείρει το κεφάλι του με χαριτωμένο τρόπο επειδή ξέρει ότι έτσι θα του δώσουν μια λιχουδιά. Υπάρχουν παραδείγματα σκύλων που ανεβάζουν τα ακρόχειλά τους, σαν να χαμογελούν, επειδή γνωρίζουν ότι ο ιδιοκτήτης τους θα τα ανταμείψει.

Μπορεί η φωτιά να καταπολεμηθεί με φωτιά;

Σε πυρκαγιές βλέπουμε συχνά πυροσβέστες να ανάβουν αντιπυρά. Πώς λειτουργεί αυτή η μέθοδος;

Η αντιπυρά είναι μια φωτιά που ανάβεται σκόπιμα μπροστά από ένα μέτωπο φωτιάς. Το αντιπύρ, όπως επίσης ονομάζεται, καίει ό,τι μπορεί να αποτελέσει «τροφή» για την κύρια πυρκαγιά. Έτσι, δημιουργείται μια καμένη ζώνη, απ’ την οποία είναι δύσκολο να περάσει η μεγάλη πυρκαγιά. Στην καλύτερη περίπτωση, το αντιπύρ μπορεί να αποτρέψει πλήρως την επέκταση της πυρκαγιάς, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει κίνδυνος το ίδιο το αντιπύρ να ξεφύγει από κάθε έλεγχο και η όλη κατάσταση να επιβαρυνθεί. Η πείρα, λοιπόν, παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στη χρήση αυτής της μεθόδου.

Το αντιπύρ λειτουργεί καλύτερα αν οι πυροσβέστες το ανάψουν κοντά στο μέτωπο της φωτιάς, ώστε να απορροφηθεί τελικά από την αρχική πυρκαγιά. Αυτό είναι εφικτό, στο βαθμό που μια μεγάλη πυρκαγιά στέλνει προς τα επάνω θερμό αέρα και ταυτόχρονα «τραβά» συνεχώς νέες μάζες αέρα. Αν οι πυροσβέστες ανάψουν το αντιπύρ στη σωστή απόσταση και λάβουν υπόψη την κατεύθυνση του ανέμου, τότε αυτό θα κινηθεί προς την κύρια φωτιά, χωρίς να επεκταθεί προς άλλες κατευθύνσεις.

Σε περιοχές όπου οι δασικές πυρκαγιές είναι συχνές, το αντιπύρ χρησιμοποιείται ακόμη και για να προληφθεί μια πυρκαγιά. Αυτό γίνεται με ελεγχόμενες φωτιές, που καίνε τόσο υλικό όσο χρειάζεται ώστε να μην μπορεί μια ενδεχόμενη πυρκαγιά να «τραφεί». Υπάρχουν όμως και αρκετά παραδείγματα που τέτοιες σκόπιμες φωτιές δημιούργησαν πανικό.

Τι είναι οι «σουβλιές» που νιώθουμε συχνά στα πλευρά;

Υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε για να αποφύγουμε αυτό τον ενοχλητικό πόνο;

Παρ’ όλο που αυτός ο πόνος στο πλάι της κοιλιάς είναι πολύ συνηθισμένος, οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη καταφέρει να δώσουν μια ικανοποιητική απάντηση για τα αίτιά του. Ο πόνος εμφανίζεται μετά από έντονη σωματική άσκηση χωρίς προθέρμανση, ή μετά από πολύ φαγητό, όταν η κυκλοφορία του αίματος στο γαστρεντερικό μας σύστημα είναι αυξημένη.

Ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν, λοιπόν, ότι ο πόνος αυτός είναι αποτέλεσμα ενός «αγώνα επικράτησης» ανάμεσα στα όργανα της πέψης και τους μυς που εργάζονται, με τρόπαιο το αίμα και το οξυγόνο. Σε αυτή την περίπτωση, ο πόνος είναι μια προειδοποίηση για απεργία που μας αποστέλλει το σώμα μας, εξαιτίας της σύγκρουσης αυτής. Κι ενώ η ακριβής αιτία αυτού του πόνου παραμένει αβέβαιη, αρκετοί υποστηρίζουν ότι μπορούμε να τον προλάβουμε. Σε αυτό μπορούν να βοηθήσουν η προθέρμανση πριν από έντονη σωματική προσπάθεια και η αποφυγή του στρες μετά το φαγητό. Αν ο πόνος είναι καθ’ οδόν, καλύτερα να κάνουμε μια μικρή ανάπαυλα.

Κατά τα άλλα, έρευνες δείχνουν ότι όσο καλύτερα γυμνασμένοι είμαστε, τόσο σπανιότερα κάνει την εμφάνισή του αυτός ο πόνος.

Αδυνατίζουμε τρώγοντας αγγούρια;

Αληθεύει πράγματι ότι καταναλώνουμε περισσότερη ενέργεια για να χωνέψουμε ένα αγγούρι από την ενέργεια που αυτό μας δίνει;

Το ότι υπάρχουν τρόφιμα με «αρνητικό ενεργειακό περιεχόμενο», δηλαδή τρόφιμα που καταναλώνουμε περισσότερη ενέργεια για να τα χωνέψουμε απ’ όση μας παρέχουν τα ίδια, είναι μια πολύ διαδεδομένη αντίληψη. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, μπορεί κανείς να χάσει βάρος τρώγοντας αποκλειστικά αυτά τα τρόφιμα. Το πιο γνωστά παραδείγματα είναι του αγγουριού και του σέλινου. Δυστυχώς, η θεωρία αυτή δεν ισχύει.

Το αγγούρι και το σέλινο περιέχουν όντως πολύ λίγη ενέργεια, 45 και 95 kJ ανά 100 γραμμάρια αντίστοιχα, αλλά δεν έχουν «αρνητικό ενεργειακό περιεχόμενο». Το σέλινο περιέχει μεγάλες ποσότητες κυτταρίνης, την οποία δεν μπορούμε να χωνέψουμε, και το αγγούρι μεγάλες ποσότητες νερού, που δεν προσφέρει ενέργεια μέσω καύσης.

Καθημερινά, χρειαζόμαστε 7.500 έως 10.000 kJ ενέργεια, ανάλογα με το σωματικό μας βάρος, το φύλο και τη σωματική μας δραστηριότητα. Αυτό σημαίνει ότι, αν ακολουθούσαμε την προαναφερόμενη δίαιτα, θα έπρεπε να τρώμε 8 με 11 σέλινα ή 16 με 22 αγγούρια ημερησίως, προκειμένου να καλύψουμε τις ενεργειακές μας ανάγκες.

Με άλλα λόγια: Θα είχαμε χορτάσει προτού πάρουμε την απαιτούμενη ενέργεια για τις διάφορες σωματικές λειτουργίες μας, κι επομένως θα χάναμε βάρος, αλλά σύντομα θα αρρωσταίναμε από διάφορες ασθένειες, αφού ούτε το αγγούρι ούτε το σέλινο περιέχουν επαρκείς ποσότητες βιταμινών, ιχνοστοιχείων και άλλων συστατικών που έχει ανάγκη ο οργανισμός μας.

Πού είναι θαμμένη η Κλεοπάτρα;

Πολλές θεωρίες έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί για το πώς πέθανε η Κλεοπάτρα και πού είναι θαμμένη, αλλά ο τάφος της δε βρέθηκε ποτέ. Τον Αύγουστο του 2006, ο αιγυπτιολόγος Zahi Hawass ανακοίνωσε ότι γνωρίζει πού θα πρέπει κανείς να ψάξει για τον περιβόητο τάφο: στο Tabusiris Magna, ένα ναό 30 χλμ. νοτίως της Αλεξάνδρειας. Στο ναό αυτό, ο Hawass ανακάλυψε αρκετά νομίσματα που απεικονίζουν την Κλεοπάτρα, αλλά ο τάφος δεν έχει εντοπιστεί ακόμη.

Η Κλεοπάτρα πέθανε το 30 π.Χ., λίγο μετά τη ναυμαχία του Ακτίου, στην οποία αυτή και ο εραστής της, ο Ρωμαίος πολιτικός και στρατηγός Μάρκος Αντώνιος, ηττήθηκαν από τον αντίπαλό τους Οκταβιανό. Ο ιστορικός Στράβωνας, σύγχρονος της Κλεοπάτρας, αναφέρει ότι η τελευταία βασίλισσα της Αιγύπτου πέθανε είτε αλείφοντας το σώμα της με ένα δηλητήριο είτε αφήνοντας μια κόμπρα να τη δαγκώσει. Μεταγενέστεροι συγγραφείς, μεταξύ άλλων ο Σουητώνιος και ο Πλούταρχος, επιβεβαιώνουν τη δεύτερη εκδοχή.

Γιατί τα ζώα έχουν «μουστάκια»;

Τα «μουστάκια» είναι εξειδικευμένες τρίχες που λειτουργούν σαν κεραίες, βοηθώντας τα ζώα να βρίσκουν τροφή και να κινούνται στο σκοτάδι. Συνήθως βρίσκονται στην περιοχή του ρύγχους, αλλά μπορούν να υπάρχουν και σε άλλα σημεία.

Οι γάτες, για παράδειγμα, έχουν αισθητήριες τρίχες σε όλο τους το σώμα. Οι τρίχες είναι δυνατές και σκληρές, αλλά ευλύγιστες, και έχουν ένα θυλάκιο με αιμοφόρα αγγεία και νευρικά κύτταρα, που μπορούν να καταγράψουν ακόμη και ανεπαίσθητες κινήσεις. Οι γάτες χρησιμοποιούν τα μουστάκια τους για να αντιληφθούν, π.χ., αν χωράνε να περάσουν από μια τρύπα, ενώ οι τρίχες στο σώμα τους συλλαμβάνουν και το παραμικρό ρεύμα αέρα. Έτσι, μπορούν να «πληροφορούν» τη γάτα ότι κάποιο άλλο ζώο ή αντικείμενο κινείται στο χώρο.

Πολλά είναι τα ζώα που έχουν αισθητήριες τρίχες – ακόμη και ζώα της θάλασσας. Ο θαλάσσιος ίππος, για παράδειγμα, είναι άμεσα εξαρτημένος από τις τρίχες αυτές όταν, σε απόλυτο σκοτάδι, τριγυρίζει στον πυθμένα της θάλασσας για να φάει τα αγαπημένα του μύδια. Με τα μουστάκια του ο θαλάσσιος ίππος μπορεί να ξεχωρίσει αντικείμενα στο μέγεθος μιας γομολάστιχας.

Δε γνωρίζουμε ακόμη όλες τις λειτουργίες που επιτελούν τα μουστάκια, αλλά από πειράματα σε ποντίκια οι επιστήμονες συμπέραναν ότι, αν αποκοπούν, πολλές λειτουργίες επηρεάζονται. Τα ζώα χάνουν την ικανότητα να ξεχωρίζουν επιφάνειες, και επηρεάζεται η αίσθηση του χώρου, αλλά και η κολυμβητική τους ικανότητα.

Άλλοι ερευνητές απέδειξαν ότι οι φώκιες, χάρη στα μουστάκια τους, μπορούν με κλειστά τα μάτια να ακολουθήσουν ένα υποβρύχιο τσέπης για αρκετά λεπτά.

Με άλλα λόγια, τα μουστάκια συλλαμβάνουν στο νερό ένα «χαρακτηριστικό ίχνος», και αυτή την ιδιότητά τους αξιοποιούν οι φώκιες όταν κυνηγούν ψάρια. Το 2006, Αμερικανοί ερευνητές κατασκεύασαν τεχνητά μουστάκια και τα προσάρμοσαν σε ένα ρομπότ. Αποδείχθηκε ότι τα μουστάκια του ρομπότ, όπως ακριβώς εκείνα της γάτας, ήταν σε θέση να δημιουργήσουν μια ακριβή τρισδιάστατη εικόνα ενός αντικειμένου, μεταδίδοντας απλώς την κίνηση στη ρίζα τους.

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτή η μέθοδος μπορεί να χρησιμοποιηθεί, μεταξύ άλλων, σε ρομπότ που θα εργάζονται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.