Archive for December 2010

Γιατί μας «ανεβάζει» η καφεΐνη;

Μια κούπα δυνατός καφές οξύνει την ικανότητα αντίδρασης, διώχνει τη νύστα και μας βοηθά να σκεφτούμε πιο καθαρά. Όλα αυτά τα χρωστάμε στην ουσία καφεΐνη, που υπάρχει στον καφέ, το τσάι, την Coca Cola και τη μαύρη σοκολάτα.

Η καφεΐνη αυξάνει τον ενεργειακό μεταβολισμό του εγκεφάλου και ανεβάζει τα ποσοστά σημαντικών ουσιών στο κεντρικό νευρικό σύστημα, ουσιών που λειτουργούν ως φορείς σημάτων (νευροδιαβιβαστές), συγκεκριμένα της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης. Η ντοπαμίνη είναι απαραίτητη για να μπορούμε να κινούμαστε και να συντονίζουμε αποτελεσματικά τις κινήσεις μας. Επιπλέον, αυτός ο νευροδιαβιβαστής παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των συναισθημάτων και της διάθεσής μας. Η σεροτονίνη έχει επίσης θετική επίδραση στη διάθεσή μας.

Πολλοί αθλητές παίρνουν καφεΐνη πριν από έναν αγώνα. Το κατά πόσον η καφεΐνη ενισχύει την αντοχή είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα, αλλά ορισμένοι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι η καφεΐνη ενεργοποιεί τη διαδικασία έκλυσης των αναλγητικών ουσιών του σώματος, των ενδορφινών, καθώς και των ορμονών που αλλοιώνουν την αντίληψη του πόνου.

Σε ποιο ύψος γίνεται ο ουρανός μαύρος;

Όταν το ηλιακό φως συναντά μόρια διαφόρων αερίων, σωματίδια σκόνης και σταγόνες νερού στην ατμόσφαιρα της γης, διασκορπίζεται και φωτίζει τον ουρανό. Όσο ψηλότερα ανεβαίνουμε, όμως, η πυκνότητα της ατμόσφαιρας μειώνεται. Έτσι, το φως εδώ διασκορπίζεται όλο και λιγότερο και το χρώμα του ουρανού σκουραίνει από γαλάζιο σε μπλε και τελικά σε μαύρο. Σε ύψος 20 χιλιομέτρων, ο ουρανός είναι μπλε, ενώ γίνεται μαύρος από τα 60 χιλιόμετρα και πάνω.

Μπορούν τα ψάρια να ξεχωρίζουν τα χρώματα;

Χρώματα μπορούν να διακρίνουν τα περισσότερα ψάρια – κατά βάση, όμως, μόνο τα ψάρια που ζουν κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας. Τα ψάρια της βαθιάς θάλασσας, που ζουν σε σκοτεινό περιβάλλον, στερούνται αυτής της ικανότητας.

Υπάρχει σκέψη χωρίς γλώσσα;

Ένα παιδί που δεν έχει μάθει ακόμη να μιλάει μπορεί να κάνει μια σκέψη του τύπου «πεινάω»;

Οι σκέψεις μπορούν κάλλιστα να έχουν μη λεκτικό χαρακτήρα. Εύκολα μπορεί κανείς, για παράδειγμα, να συνειδητοποιήσει, χωρίς να σκεφτεί με λέξεις, τις συνέπειες που θα έχει αν περάσει με κόκκινο φανάρι σε ένα δρόμο ταχείας κυκλοφορίας. Οι άνθρωποι που γεννήθηκαν κωφοί χρησιμοποιούν κάτι σαν εσωτερική «βουβή ταινία», την οποία διανθίζουν με συναισθήματα και εντυπώσεις που προσλαμβάνουν με τις υπόλοιπες αισθήσεις.

Η νοηματική γλώσσα βοηθά τους κωφούς να επικοινωνούν μέσω μιας αφηρημένης διαδικασίας, ακριβώς όπως συμβαίνει και με την ομιλία. Αν κάποιος έχει μάθει τη νοηματική γλώσσα από παιδί, σκέπτεται και ονειρεύεται στη νοηματική.

Ακόμη κι αν η σκέψη δεν ταυτίζεται με τη γλώσσα, δε χωράει αμφιβολία ότι η γλώσσα λειτουργεί ως κινητήριος δύναμη πίσω από τις νοητικές μας ικανότητες. Οι επιστήμονες, ωστόσο, διαφωνούν ως προς το βαθμό στον οποίο η γλώσσα διαμορφώνει τις σκέψεις του ανθρώπου και την αντίληψή του για την πραγματικότητα.

Ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν ότι η σκέψη υπόκειται στη δύναμη του λόγου κατά τέτοιον τρόπο, που η γλώσσα μας ουσιαστικά διαμορφώνει την πραγματικότητά μας. Άλλοι όμως υποστηρίζουν ότι κάθε γλώσσα υπακούει σε μια παγκόσμια και έμφυτη νοητική γλώσσα, κι επομένως η σκέψη είναι ανεξάρτητη από τη διαδικασία της γλωσσικής μάθησης.

Οι περισσότεροι επιστήμονες βρίσκονται, ωστόσο, ανάμεσα σε αυτές τις δύο ακραίες απόψεις, θεωρώντας ότι γλώσσα και σκέψη είναι δύο αλληλοεπικαλυπτόμενες ενότητες, που η μία επιδρά στην άλλη διαρκώς.

Γιατί το ατομικό νέφος έχει σχήμα μανιταριού;

Μια ατομική βόμβα εκλύει απίστευτες ποσότητες ενέργειας σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Η ενέργεια θερμαίνει τον αέρα στο σημείο της έκρηξης σε τέτοιο βαθμό, που γίνεται πολύ πιο αραιός από τον αέρα που υπάρχει γύρω. Η θερμή στήλη αέρα, επομένως, θα ανέβει προς τα πάνω, όπως ανεβαίνει ο θερμός αέρας από ένα φουγάρο. Αυτή η στήλη μεταφέρει μαζί της χώμα, σκόνη, καπνό και υδρατμούς, που προέρχονται από τα συντρίμμια της βόμβας και οτιδήποτε άλλο κονιοποιήθηκε κατά την έκρηξη. Σε αυτό το υλικό που μεταφέρει οφείλεται ακριβώς το ότι η στήλη είναι τόσο ευδιάκριτη.

Το τελικό ύψος στο οποίο θα φτάσει το ραδιενεργό νέφος εξαρτάται από τη θερμική ενέργεια της βόμβας και τις ατμοσφαιρικές συνθήκες. Η στήλη ανεβαίνει μέσω του χαμηλότερου στρώματος της ατμόσφαιρας, που ονομάζεται τροπόσφαιρα, και μπορεί να φτάσει ακόμη και σε ύψος δέκα χιλιομέτρων, συναντώντας την τροπόπαυση, το όριο του επόμενου στρώματος της ατμόσφαιρας. Εκεί η θερμοκρασία του αέρα αρχίζει και πάλι να αυξάνεται, κάτι που συνιστά εμπόδιο για την περαιτέρω άνοδο της στήλης, με αποτέλεσμα το νέφος να διαχυθεί στα πλάγια. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται το «καπέλο μανιταριού» στην τροπόπαυση. Εάν ωστόσο το ραδιενεργό νέφος εξακολουθεί να έχει αρκετή ενέργεια, μικρό μέρος του θα εισέλθει και στο επόμενο ατμοσφαιρικό στρώμα, στη λεγόμενη στρατόσφαιρα. Η όλη διαδικασία εξελίσσεται ταχύτατα. Μέσα σε τρεισήμισι λεπτά από την έκρηξη, έχει σχηματιστεί το γνωστό σε όλους μας νέφος-μανιτάρι.

Δεν είναι όμως μόνο οι ατομικές βόμβες που σχηματίζουν τέτοια νέφη. Αυτό μπορεί να συμβεί και μετά από μια έκρηξη μεγάλης ποσότητας συμβατικών εκρηκτικών, ενώ και η φύση μπορεί επίσης να δημιουργήσει τέτοια νέφη, μετά από μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις. Η πρώτη περιγραφή ενός νέφους-μανιταριού μας έρχεται από έναν αυτόπτη μάρτυρα της έκρηξης του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.

Γιατί τα κουνούπια βουίζουν τόσο πολύ;

Δε θα ήταν πιο λογικό τα κουνούπια να είναι αθόρυβα, ώστε να πλησιάζουν ευκολότερα τα θύματά τους;

Για τους κυνηγούς της φύσης αποτελεί μεγάλο πλεονέκτημα το να κάνουν όσο το δυνατόν λιγότερο θόρυβο. Το γεγονός ότι τα κουνούπια και άλλα έντομα που ρουφούν αίμα δεν είναι πάντα αθόρυβα οφείλεται ενδεχομένως σε άλλους παράγοντες, που είναι γι’ αυτά πολύ σημαντικότεροι.

Τα κουνούπια αναπαράγονται φυλετικά, κι επομένως είναι απαραίτητο για τα αρσενικά και τα θηλυκά να αναγνωρίζουν τα μεν τα δε, μέσα σε ένα περιβάλλον που βρίθει από άλλα έντομα και ζώα.

Τα αρσενικά κουνούπια βρίσκουν τα ομοειδή τους θηλυκά συλλαμβάνοντας τη συχνότητα που παράγουν με τα φτερά τους κατά την πτήση. Τα θηλυκά κάθε είδους έχουν μια ιδιαίτερη συχνότητα πτήσης, ώστε τα αρσενικά να μην κάνουν λάθος και να ζευγαρώσουν με τα ομοειδή τους θηλυκά. Τα αρσενικά συλλαμβάνουν αυτή τη συχνότητα των θηλυκών με αισθητήρια τριχίδια που διαθέτουν σε δύο από τις κεραίες που έχουν στο κεφάλι τους, κι έτσι ο ήχος φτάνει σε αυτά στερεοφωνικά, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να προσδιορίσουν την κατεύθυνση από τη οποία «εκπέμπουν» τα θηλυκά.

Οι παχύσαρκοι διατηρούν τη θερμότητα καλύτερα απ' ό,τι οι αδύνατοι;

Το λίπος μονώνει, και είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι στις αρκτικές περιοχές έχουν περισσότερο σωματικό λίπος απ’ ό,τι οι άνθρωποι σε θερμότερα γεωγραφικά πλάτη. Γενικά όμως, δεν ισχύει η άποψη ότι οι παχύσαρκοι άνθρωποι διατηρούν τη θερμότητα ευκολότερα από τους αδύνατους – συμβαίνει το αντίθετο. Κι αυτό γιατί το πάχος δυσχεραίνει την κυκλοφορία του αίματος.

Γιατί μια επιφάνεια αφής αντιδρά μόνο στο δάκτυλο;

Η επιφάνεια αφής του υπολογιστή μου αντιδρά όταν κινώ πάνω της το δάκτυλό μου, αλλά όχι όταν κινώ ένα χαρτί, για παράδειγμα. Γιατί;

Τελευταία, έχουν αναπτυχθεί κάποιες τεχνολογίες που κάνουν τις οθόνες να αντιδρούν στο άγγιγμα. Η τεχνολογία, που χρησιμοποιείται μεταξύ άλλων σε φορητούς υπολογιστές, ονομάζεται χωρητική. Κάτω από ένα προστατευτικό κάλυμμα, βρίσκεται μια πλακέτα, της οποίας η επιφάνεια είναι ηλεκτρικά φορτισμένη. Ένα τέτοιο εξάρτημα αποκαλείται πυκνωτής. Αλλά και εμείς οι άνθρωποι λειτουργούμε ως περιφερόμενοι πυκνωτές. Όταν αγγίζουμε την επιφάνεια αφής, μια ελάχιστη ποσότητα ηλεκτρικού φορτίου μεταφέρεται στο δάκτυλό μας. Έτσι, μειώνεται τοπικά το φορτίο στη μεταλλική πλακέτα και αυτό καταγράφεται από μικρούς αισθητήρες στις τέσσερις γωνίες της. Με τη βοήθεια υπολογισμών, οι αισθητήρες εντοπίζουν πού παρουσιάστηκε απώλεια φορτίου, άρα και πού ακριβώς βρίσκεται το δάκτυλο στην πλακέτα. Αυτό είναι το σήμα που αξιοποιεί ο υπολογιστής για να μετατοπίσει τον κέρσορα στην οθόνη, όπως κάνει και με το σήμα από το ποντίκι.

Τα ηλεκτρικά φορτία που ανταλλάσσονται μεταξύ χρήστη και επιφάνειας αφής είναι εξαιρετικά μικρά και δε συνιστούν κίνδυνο. Αν χρησιμοποιήσουμε γάντια ή αγγίξουμε την επιφάνεια αφής με υλικό που είναι κακός αγωγός, η τεχνική δε λειτουργεί.

Ποιο είναι το πιο μαύρο υλικό που υπάρχει;

Αληθεύει ότι, στην πραγματικότητα, το μαύρο δεν είναι χρώμα; Ποιο υλικό στον κόσμο είναι το πιο μαύρο;

Το μαύρο και το άσπρο όντως δεν είναι χρώματα, όπως το κόκκινο, το πράσινο, το μπλε και το κίτρινο. Το φως αποτελείται από ηλεκτρομαγνητικά κύματα, και όταν το μάτι συλλαμβάνει φως, συσχετίζει το μήκος κύματός του με ένα συγκεκριμένο χρώμα. Αν, για παράδειγμα, το φως έχει ένα μήκος κύματος 700 νανομέτρων, θα γίνει αντιληπτό ως κόκκινο, ενώ με ένα βραχύτερο μήκος κύματος, 450 νανομέτρων, θα γίνει αντιληπτό ως μπλε.

Αν το μάτι δεχθεί ένα «μείγμα» όλων των χρωμάτων, το φως θα καταγραφεί ως λευκό. Αυτή είναι η περίπτωση του ηλιακού φωτός. Όταν το ηλιακό φως προσπίπτει σε μικρές σταγόνες βροχής, τότε έχουμε πολλές φορές την ευκαιρία να δούμε το λευκό φως να διαθλάται, σχηματίζοντας ένα πολύχρωμο ουράνιο τόξο. Το γεγονός ότι αντιλαμβανόμαστε ένα αντικείμενο να έχει κάποιο χρώμα οφείλεται στο ότι ένα μέρος του ηλιακού φωτός που προσπίπτει στο αντικείμενο απορροφάται, ενώ το υπόλοιπο φως ανακλάται. Ένα πράσινο φύλλο απορροφά όλα τα χρώματα, εκτός του πράσινου, που ανακλάται. Αν φωτίσουμε το φύλλο με φως που δεν περιέχει πράσινα μήκη κύματος, το φύλλο δε θα δείχνει πλέον πράσινο.

Ενώ το λευκό μπορεί να περιγραφεί σαν ανάμειξη όλων των χρωμάτων, το μαύρο περιγράφεται σαν απουσία χρώματος. Όταν ένα αντικείμενο είναι μαύρο, αυτό οφείλεται στο ότι δεν ανακλά καθόλου φως.

Η πιο μαύρη επιφάνεια που γνωρίζουμε κατασκευάστηκε από ερευνητές το 2002 στο National Physical Laboratory, κοντά στο Λονδίνο. Το υλικό, που ονομάζεται NPL Super Black, κατασκευάστηκε με τη χάραξη μικροσκοπικών κρατήρων σε ένα κράμα νικελίου και φωσφόρου. Η επιφάνειά του απορρόφησε το 99,7% του φωτός που έπεσε πάνω του. Μια τέτοια επιφάνεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε οπτικά όργανα, όπου θέλουμε να αποκλείσουμε ανεπιθύμητες ανακλάσεις, όπως, για παράδειγμα, στις «αστρικές κάμερες», με τις οποίες προσανατολίζονται οι διάφορες διαστημοσυσκευές. Οι επιστήμονες πιστεύουν, επίσης, ότι οι καλλιτέχνες ευχαρίστως θα χρησιμοποιούσαν αυτή την όμορφη επιφάνεια, που θυμίζει μαύρο βελούδο.

Από πού βγαίνει η λέξη σνομπ;

Λέμε συχνά ότι ο τάδε «είναι σνομπ». Βέβαια, η λέξη δεν είναι ελληνική, αλλά από πού προέρχεται;

Κατ’ αρχάς, η λέξη παραπέμπει σήμερα σε ένα άτομο κενόδοξο, κατά κανόνα νεόπλουτο, που αυτοπροβάλλεται διαρκώς και έχει την τάση να υποτιμά τους άλλους. Είναι αυτός που θαυμάζει και μιμείται άκριτα τη συμπεριφορά, τις συνήθειες και τις αντιλήψεις της θεωρούμενης ανώτερης κοινωνικής τάξης και περιφρονεί ό,τι δεν προέρχεται από αυτή.

Υπάρχουν δύο εκδοχές για την προέλευση της λέξης, χωρίς να αποκλείεται να ισχύουν και οι δύο: Μετά τη βιομηχανική επανάσταση, τα βρετανικά πανεπιστήμια πιέστηκαν να δέχονται για φοίτηση τα παιδιά της νέας ανερχόμενης κοινωνικής τάξης, της αστικής, τα οποία κατέβαλαν υψηλά δίδακτρα. Για να δεχθούν, όμως, οι λόρδοι να φοιτούν τα δικά τους παιδιά μαζί με τα παιδιά των νεόπλουτων, υποχρεώνονταν τα δεύτερα να φορούν ένα περιβραχιόνιο με τα αρχικά S.NOB. (από το Sine Nobilitate = χωρίς τίτλο ευγενείας). Οι τρόποι που ανέπτυξαν αυτοί οι νεαροί, προκειμένου να αισθάνονται ότι συμπεριφέρονται ως ευγενείς, χαρακτήρισε τη νοοτροπία ολόκληρης της τάξης τους στη Βρετανία, και αργότερα και στον υπόλοιπο κόσμο.

Στην αργκό του Πανεπιστημίου του Cambridge, πάντως, σνομπ λέγεται αυτός που δεν είναι μέλος της πανεπιστημιακής κοινότητας (snob = τσαγκάρης).