Archive for January 2012

Τι είναι η βιοφωταύγεια;

Η βιοφωταύγεια είναι ένα φωτεινό φαινόμενο που προκαλείται από έμβιους οργανισμούς με τη βοήθεια μιας χημικής αντίδρασης. Είναι γνωστό ότι ένα συγκεκριμένο δινομαστιγωτό του πλαγκτού, το Noctiluca scintillans, εκπέμπει φως όταν επηρεάζεται με μηχανικό τρόπο –για παράδειγμα, από ένα πλοίο ή έναν κολυμβητή–, οπότε εκδηλώνεται έντονη βιοφωταύγεια στη θάλασσα. Υπάρχουν κι άλλοι θαλάσσιοι οργανισμοί που παράγουν φως με αντίστοιχο τρόπο.

Μπορεί οι αστραπές να έχουν διάφορα χρώματα;

Τα χρώματα των αστραπών καθορίζονται από τον καιρό και από τον περιβάλλοντα αέρα. Αν το νέφος περιέχει βροχή, η αστραπή θα είναι κοκκινωπή (το χαλάζι δίνει μπλε αστραπές και ο γεμάτος σκόνη αέρας κίτρινες). Λευκές αστραπές σημαίνουν χαμηλή υγρασία του αέρα και γι’ αυτό αυτός ο τύπος αστραπών προκαλεί συνήθως πυρκαγιές.

Ποιο ήταν το πρώτο εθνικό πάρκο;

Το Εθνικό Πάρκο του Yellowstone, στα Βραχώδη Όρη των ΗΠΑ, ιδρύθηκε το 1872 κι έτσι είναι το παλιότερο εθνικό πάρκο του κόσμου. Έχει έκταση περίπου 9 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα και το επισκέπτονται κάθε χρόνο πάνω από 3 εκατομμύρια άνθρωποι. Το πάρκο είναι γνωστό για την πλούσια πανίδα του και για γεωθερμικά φαινόμενα όπως το Old Faithful Geyser.

Πότε απέκτησε περιλαίμιο ο σκύλος;

Σήμερα τα περισότερα σκυλιά έχουν περιλαίμιο. Από πού προήλθε αυτή η συνήθεια;

Η παλαιότερη μαρτυρία για το περιλαίμιο του σκύλου είναι 5.000 ετών και προέρχεται από την Αίγυπτο. Αναπαραστάσεις σκυλιών που φέρουν δερμάτινο περιλαίμιο βρίσκονται σε αντικείμενα τέχνης και τοιχογραφίες που χρονολογούνται μεταξύ του 3.500 και του 300 προ Χριστού.

Συχνά πάνω στο περιλαίμιο αναγράφεται το όνομα του σκύλου, για παράδειγμα, o Γενναίος ή o Άχρηστος. Τα σκυλιά αυτά χρησιμοποιούνταν ως κυνηγόσκυλα και φύλακες και όταν τα εκπαίδευαν, τους φορούσαν περιλαίμιο και λουρί.

Κατά την αρχαιότητα έβαζαν ακόμη και οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι περιλαίμιο στα σκυλιά τους, αλλά εδώ σκοπός ήταν να προστατεύονται από επιθέσεις λύκων και άλλων σαρκοφάγων. Γι’ αυτό τα σκυλιά που φύλαγαν άλλα ζώα έφεραν αγκαθωτό περιλαίμιο που τα προστάτευε το λαιμό.

Στην αρχαιότητα τα μικρότερα σκυλιά ήταν δημοφιλή ως σκυλιά του σαλονιού. Στο Μεσαίωνα και την Αναγέννηση οι Ευρωπαίοι ευγενείς είχαν σκυλιά. Με τον καιρό ο σκύλος έγινε σύμβολο κύρους για την ανώτερη τάξη που έβαζε στα ζώα της ασημένια και χρυσά περιλαίμια με ενσωματωμένες πολύτιμες πέτρες.

Με την άνοδο της μεσαίας τάξης στη διάρκεια της Αναγέννησης απέκτησε και ο μέσος άνθρωπος χρήματα κι έτσι μπορούσε να έχει σκύλο. Γι’ αυτό και αυξήθηκε η ζήτηση για φτηνότερα περιλαίμια φτιαγμένα από δέρμα.

Πώς απορροφά νερό ένα δέντρο ή ένα βότανο;

Το νερό μπορεί και κινείται προς τα πάνω ακόμη και σε ψηλά δέντρα. Πώς γίνεται αυτό;

Το γεγονός πως ακόμη και ψηλά δέντρα μπορούν να ρουφήξουν νερό από το έδαφος οφείλεται σε ένα συνδυασμό εξάτμισης και ικανότητας των μορίων του νερού να συνδέονται με άλλα μόρια νερού.

Το νερό κινείται από τη γη προς τον κορμό του δέντρου μέσω του εξωτερικού στρώματος κυττάρων των ριζών, και από εκεί περνά από όλο το δέντρο. Το ξύλο είναι γεμάτο κανάλια αγγείων που έχουν μέσα πολύ μικρά αγγεία (πλάτους 10 μικρομέτρων μέχρι 0,5 χιλιοστού του μέτρου).

Τα αγγεία αυτά περικλείονται από σκληρά τοιχώματα κι έτσι καθίστανται γερά και δεν μπορούν να συμπιεστούν. Από τα κανάλια του κορμού το νερό πηγαίνει προς τα φύλλα, από όπου και εξατμίζεται. Η εξάτμιση αυτή τραβά τη στήλη νερού που βρίσκεται σε όλο το μήκος του ξύλου έτσι ώστε να κινηθεί νέα ποσότητα νερού από τη γη προς τις ρίζες.

Το νερό τραβιέται σαν μια συνεκτική στήλη γιατί το νερό έχει πολύ ισχυρή δύναμη συνοχής. Τα μόρια του νερού συγκρατούνται μεταξύ τους με δεσμούς υδρογόνου που είναι ασθενείς μεταξύ των ατόμων.

Μαζί δίνουν στο νερό τόσο μεγάλη συνοχή ώστε να μπορεί αυτό να ανέλθει σε ύψος μεγαλύτερο των 110 μέτρων μέσα στο δέντρο.

Πώς μπορούν τα έντομα να πετούν στη βροχή;

Η βροχή είναι μια πρόκληση για όλα τα ιπτάμενα ζώα γιατί οι σταγόνες του νερού μπορεί να έχουν μεγάλη ορμή και να εμποδίζουν την ορατότητα. Εκτός αυτού, ένα βρεγμένο ζώο είναι πιο βαρύ από ένα στεγνό. Αυτό σημαίνει πως δυσχεραίνεται η πτήση και απαιτείται περισσότερη ενέργεια. Γι’ αυτό, μόλις αρχίζει η βροχή, τα περισσότερα ιπτάμενα έντομα αναζητούν καταφύγιο.

Ωστόσο, ορισμένα ιπτάμενα έντομα μπορούν να πετάξουν ανάμεσα στις σταγόνες της βροχής, αν βρέχει ελαφρά. Αυτό ισχύει ειδικά για μικρά έντομα με ταχεία ικανότητα αντίδρασης, όπως ορισμένα είδη μυγών που είναι καλά στο «να χορεύουν» στον αέρα.

Ωστόσο, τα έντομα που είναι μικρά και έχουν αργή ικανότητα αντίδρασης πέφτουν συχνά στο έδαφος. Τα μεγάλα έντομα μπορούν να αντέξουν τα χτυπήματα λίγων σταγόνων βροχής. Ωστόσο, αν η βροχή είναι πολύ δυνατή, σχεδόν όλα τα έντομα που δεν έχουν καταφύγει κάπου πέφτουν στο έδαφος και είτε ψοφούν είτε έχουν την τύχη να ξαναπετάξουν αφού πρώτα στεγνώσουν.

Για ποιο λόγο σβήνει το φως στην καμπίνα του αεροσκάφους κατά την απογείωση και την προσγείωση;

Ο φωτισμός στην καμπίνα ενός αεροπλάνου χαμηλώνει αμέσως πριν από την προσγείωση αλλά και κατά τη διαδικασία της απογείωσής του. Αυτό συμβαίνει γιατί λαμβάνεται υπόψη η νυχτερινή όραση των επιβατών και του προσωπικού της καμπίνας.

Σε περίπτωση εκκένωσης του αεροπλάνου, κάθε δευτερόλεπτο είναι πολύτιμο και δεν πρέπει να σπαταλάται χρόνος μέχρι να προσαρμοστούν τα μάτια. Οι επιβάτες, για παράδειγμα, θα πρέπει να μπορούν να βλέπουν τις φωτεινές λωρίδες στο πάτωμα όταν θα εξέρχονται από το αεροσκάφος. Τα λαμπάκια για το διάβασμα δεν σβήνουν γιατί δεν επηρεάζουν τη νυχτερινή όραση.

Μπορούμε να υπολογίσουμε μεμονωμένα έτη σε γεωλογικές αποθέσεις;

Σε ορισμένες περιπτώσεις οι γεωλογικές αποθέσεις αργίλου είναι τόσο καλά χωρισμένες σε στρώσεις ώστε μπορούμε να υπολογίσουμε τα ξεχωριστά έτη που αντιστοιχούν σε αυτές. Τέτοιου είδους εναποθέσεις ονομάζονται «κύκλοι».

Η έκφραση ξεκίνησε από τη Σουηδία και χρησιμοποιήθηκε από την αρχή για να περιγράψει την ομοιόμορφη ακολουθία στρωμάτων σε ιζήματα λιμνών της εποχής των παγετώνων.

Ένας τυπικός κύκλος αποθέσεων αποτελείται από ένα κομμάτι με λεπτές στρώσεις άμμου και αργίλου, όπου η μία στρώση βρίσκεται πάνω στην άλλη (η ανοιχτόχρωμη και η σκουρόχρωμη). Και οι δύο στρώσεις μαζί αντιστοιχούν σε ένα έτος.

Η διαφορά χρώματος ανάμεσα στις στρώσεις καθορίζεται από την εποχή του έτους και οφείλεται σε διαφορές των υλικών –για παράδειγμα, η ανοιχτόχρωμη λάσπη είναι πιο χοντρή από τη σκουρόχρωμη. Η ανοιχτόχρωμη στρώση έχει δημιουργηθεί την περίοδο του καλοκαιριού, όταν το νερό από την τήξη του πάγου μετέφερε υλικά προς τη λίμνη. Το χειμώνα η λίμνη είναι καλυμένη με πάγο κι έτσι δημιουργείται μια λεπτή στρώση λάσπης πάνω από την καλοκαιρινή.

Οι κύκλοι αποθέσεων χρησιμοποιήθηκαν για να καθιερωθούν μεγάλες χρονολογικές σειρές με τη βοήθεια των οποίων καθίσταται δυνατό ο ακριβής χρονικός προσδιορισμός των συμβάντων. Μεταξύ άλλων, μπορούμε να προσδιορίσουμε τη χρονική στιγμή που ξεκίνησαν οι ηφαιστειακές εκρήξεις κατά την προϊστορική εποχή καθώς και τη διάρκειά τους.

Εξετάζοντας τη γύρη που περιέχεται στους λεπτούς κύκλους αποθέσεων μπορούμε να αποκαλύψουμε και το πώς μεταβλήθηκε η βλάστηση. Αυτό καθρεφτίζει τις κλιματικές αλαγές και γι’ αυτό ο κύκλος είναι μια σπουδαία πηγή γνώσης για το κλίμα της προϊστορικής εποχής.

Φαίνονται οι εκλείψεις Ηλίου από άλλους πλανήτες;

Το φαινόμενο των εκλείψεων Ηλίου δεν παρουσιάζεται αποκλειστικά στη Γη. Μπορεί κανείς να τις συναντήσει και σε άλλα μέρη του ηλιακού συστήματος.

Για να είναι ορατή μια ηλιακή έκλειψη από άλλον πλανήτη, θα πρέπει ο πλανήτης αυτός να διαθέτει δορυφόρους. Σε αυτή την περίπτωση, το είδος της έκλειψης (ολική ή μερική) και η διάρκειά της εξαρτώνται από το πόσο μεγάλοι φαίνονται οι δορυφόροι και ο Ήλιος από κάθε πλανήτη. Είναι επίσης δυνατό να παρατηρηθούν εκλείψεις και από δορυφόρους πλανητών.

Στη Σελήνη, για παράδειγμα, μπορεί κανείς να δει εντυπωσιακές εκλείψεις. Όταν η Γη, της οποίας η διάμετρος είναι περίπου τέσσερις φορές μεγαλύτερη από αυτής της Σελήνης, βρεθεί μπροστά στον Ήλιο, το φως του που διέρχεται από τα ανώτερα στρώματα της γήινης ατμόσφαιρας σχηματίζει γύρω από τη Γη κάτι που μοιάζει με ηλιοβασίλεμα και η Γη φαίνεται σαν ένας σκοτεινός δίσκος περιβαλλόμενος από μια κόκκινη λάμψη.

Στον Ερμή και την Αφροδίτη αντίθετα δεν πραγματοποιούνται εκλείψεις γιατί οι πλανήτες αυτοί δεν έχουν δορυφόρους. Σε ό,τι αφορά τον Άρη, μόνο μερικές εκλείψεις του Ήλιου είναι δυνατό να εμφανιστούν γιατί κανένας από τους δύο δορυφόρους του δεν φαίνεται αρκετά μεγάλος στην τροχιά που κινείται για να κρύψει τελείως το δίσκο του Ήλιου.

Αντίθετα, οι τέσσερις μεγαλύτεροι δορυφόροι του Δία προκαλούν συχνά ολικές εκλείψεις Ηλίου. Ο Δίας όμως δεν έχει στερεή επιφάνεια πάνω στην οποία θα μπορούσε κάποιος να σταθεί προκειμένου να την παρατηρήσει. Από τους τέσσερις μεγάλους δορυφόρους όμως του Δία, δηλαδή την Ιώ, την Ευρώπη, τον Γανυμήδη και την Καλλιστώ, μπορεί κανείς να παρατηρήσει μια ηλιακή έκλειψη. Ορισμένες εικόνες των εκλείψεων αυτών είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακές, όπως αυτές της Ιώς, του πιο γεωλογικά ενεργού ουράνιου σώματος στο ηλιακό σύστημα. Αυτός όμως που είναι αξεπέραστος είναι ο Κρόνος. Οι δακτύλιοί του προκαλούν έκλειψη Ηλίου και όταν το φως πέφτει πάνω στα δισεκατομμύρια σωματίδια πάγου τους προκύπτει μια υπέροχη εικόνα.